Wat is kleur?
Wat is kleur?
Kleur ontstaat wanneer (zon)licht weerkaatst of geabsorbeerd wordt door de objecten waar dit licht op schijnt. Bij het licht dat weerkaatst wordt, ervaren wij een bepaalde kleur. Zien we iets groens? Dan is dit het groene licht dat teruggekaatst wordt. Zwart betekent dat alle aanwezige kleuren worden geabsorbeerd, terwijl wit juist het effect is van terugkaatsing van alle kleuren. Om kleuren te kunnen waarnemen, is het nodig dat er licht aanwezig is! Bij afwezigheid van licht, ’s nachts bijvoorbeeld, kunnen we geen kleuren onderscheiden. Licht is een vorm van elektromagnetische straling waarbinnen iedere kleur een eigen golflengte heeft. Onze ogen kunnen golflengtes tussen de 750 en 400 nanometer waarnemen. Deze verschillende golflengtes bij elkaar, worden het kleurspectrum genoemd.
Prisma
Het was de natuurkundige Isaac Newton die ontdekte dat het daglicht wat wij ervaren als ‘wit’, met behulp van een glazen prisma kan worden gebroken in ‘alle kleuren van de regenboog’. Een prisma is in staat om kleuren te splitsen vanuit hun eigen, unieke brekingshoek. Hierbij heeft de kleur rood de grootste en de kleur violet de kleinste brekingshoek.
Regenboog
Een regenboog wordt zichtbaar wanneer het licht gebroken wordt door regendruppels, vandaar ook dat er voor het verschijnen van een regenboog zowel zonlicht als een hoge luchtvochtigheid (regen) aanwezig moet zijn. De ronde vorm ontstaat omdat regendruppels ook rond zijn. Sterker nog, een regenboog is eigenlijk volmaakt rond ondanks het feit dat we meestal maar een halve boog waarnemen!
De kleuren in de regenboog verschijnen, net als in het prisma natuurlijk, altijd in dezelfde volgorde. Ook dit heeft weer te maken met de brekingshoek. Er is een ezelsbruggetje bedacht om deze volgorde makkelijker te onthouden: ROGGBIV, ofwel: Rood, Oranje, Geel, Groen, Blauw, Indigo, Violet.
Kleurenleer
Een van de bekendste kleurenleren werd ontwikkeld door de Zwitserse kunstschilder Johannes Itten (1888-1967). Zijn kleurenleer is ons allen zeer bekend: we hebben ‘m vanaf de kleuterschool geleerd en het beschrijft de kleurencirkel met de primaire, secundaire en tertiaire kleuren. Hoewel deze leer niet helemaal waterdicht is gebleken, blijft de indeling die Itten gemaakt heeft nog steeds zeer waardevol. Zo blijkt dat wanneer je alle kleuren van dit spectrum met elkaar mengt, er geen zwart uit komt maar donkerbruin. Ook is het moeilijk om tot een goede dieppaarse en frisse oranje kleur te komen. Magenta blijkt een betere vervanging te zijn voor rood.
- De primaire kleuren zijn: rood, geel en blauw. Deze kleuren kunnen niet door het mengen van kleuren worden verkregen en dienen als basis om een zo groot mogelijk kleurengamma te realiseren.
- De secundaire kleuren zijn: oranje, groen en violet. Dit zijn de kleuren die ontstaan wanneer je twee van de drie primaire kleuren met elkaar mengt.
- De tertiaire kleuren ontstaan wanneer je de drie primaire kleuren met elkaar vermengt.
Wat zijn CMYK en RGB kleuren?
Er bestaat een verschil tussen kleur die gevormd wordt door pigment of door licht. Sommige kleuren kunnen wel door het menselijk oog worden gezien en sommige niet, zoals ultraviolet en infrarood licht. Het wel zichtbare licht kan worden samengesteld door Rood, Groen en Blauw (RGB). Deze kleuren bij elkaar opgeteld geven wit licht en worden daarom ook wel additieve kleuren genoemd. Het RGB-model wordt gebruikt voor het benoemen van kleuren voor bronnen die zelf licht produceren, zoals beeldschermen. Elke pixel op het scherm wordt gevormd door het samenbrengen van drie kleine, zeer dicht op elkaar staande maar toch gescheiden RGB lichtbronnen. Vanaf een redelijke kijkafstand zijn de afzonderlijke bronnen niet te onderscheiden, en zo nemen onze ogen het waar als één kleur. Het RGB kleurbereik is vele malen groter dan het CMYK systeem. Dat is heel belangrijk om rekening mee te houden in de ontwerpfase van een huisstijl! Houdt voor ogen dat de belangrijkste kleuren die je kiest voor je website ook bruikbaar zijn voor drukwerk. Kijk maar naar het verschil in de kleuren van de twee dromenvangers (de bovenste is in RGB, de onderste is uitgevoerd in CMYK).
Voor drukwerk wordt een ander kleursysteem gebruikt dat veel lijkt op de kleurenleer van Itten. Op het papier wordt een pigment afgedrukt en naarmate er meer van eenzelfde pigment wordt gebruikt, wordt de kleurweergave steeds donkerder. Het papier geeft zelf geen licht, maar weerkaatst deze en worden er verschillende pigmenten over elkaar heen gedrukt dan ontstaan er verschillende kleuren. De drukwerkkleuren worden opgebouwd uit de secundaire kleuren Cyan (blauw + groen), Magenta (blauw + rood) en Yellow (rood + groen). Het is echter niet mogelijk om zwart te krijgen door vermenging van deze kleuren, vandaar dat er een vierde kleur Zwart aan wordt toegevoegd. Deze wordt Key genoemd om de verwarring met blauw te voorkomen (CMYK)
Heb je nog vragen over kleuren? Heb jij al een logo en huisstijl? Voor welke kleuren heb je gekozen? Laat een reactie achter!
Beste Ester
Ik ben Mees van de vossenberg (10 jaar), bewonder uw website en doe een project over kleuren met een vriend, daarover heb ik 2 vragen.
1. Weet u waarom kleuren een betekenis hebben?
2. Weet u wat mensen zijn als er geen kleuren waren behalve zwart en wit?
Alvast bedankt.
Hoi Mees,
Wat leuk dat je reageert op deze blog én dat je een spreekbeurt houdt over kleuren, een goede keuze vind ik 🙂 Je stelt twee hele interessante vragen waarop ik zal proberen te antwoorden. Ik zal niet beweren dat dit dé waarheid zal zijn, want dat is zeker waar het kleur betreft moeilijk te bewijzen.
Je eerste vraag gaat over waarom kleuren betekenissen hebben. Mijn antwoord hierop is dat ik eigenlijk liever niet in termen van betekenis zou willen denken, ondanks dat ik hier wel een blog over geschreven heb! Dat klinkt misschien een beetje vreemd, maar mijn persoonlijke ervaring is dat wanneer je een kleur wilt vastpakken in een betekenis, het snel onduidelijk wordt want een kleur is maar heel moeilijk te ‘pakken’. Heb je wel eens een vliegje dat in het water gevallen is willen pakken met je handen om dan te merken dat dat hij telkens wegglipt? Zo gaat het ook met kleur als je het wilt ‘pakken’. Wat mij betreft is een kleur meer een ‘ervaring’, iets wat je beleeft. Heb je misschien een lamp die meerdere kleuren kan maken? Een led-strip bijvoorbeeld die je van kleur kunt laten veranderen? Maak je kamer eens donker en verander één voor één de kleur en kijk hoe je je daarbij voelt. Wat voel je bij blauw licht? En hoe voelt rood? Welke gedachtes komen er bij je op als je in het rode licht zit? En welke bij het blauwe? Ga maar eens zitten en schrijf op wat je tegenkomt.
Ik denk dat mensen betekenis aan kleur zijn gaan geven omdat ze eerst een gevoel hebben gehad bij een kleur. Dat hebben ze daarna vertaald naar een betekenis. Bij rood denken veel mensen aan liefde, maar ook aan gevaar. De natuur wil rood nog wel eens gebruiken bij iets dat giftig is, maar ook weer niet altijd. Je kunt er dus niet vanuit gaan dat rood altijd gevaar betekent of altijd liefde. Daarom is het denk ik zo belangrijk om ook je gevoel hierbij mee te nemen.
Je tweede vraag begrijp ik niet helemaal, bedoel je misschien hoe mensen de wereld zouden zien als er alleen zwart en wit zou zijn? Zwart zou dan niet kunnen bestaan omdat zwart alleen gezien kan worden als alle kleuren op hetzelfde moment worden teruggekaatst. Dan zou alleen wit kunnen bestaan en wat zou dat met mensen doen? Als alles wit zou zijn, kun je dan verschil zien? Zou je een boom kunnen zien als deze net zo wit is als de lucht? Behalve een gevoel en een betekenis hebben kleuren dus ook een functie, een doel. Het maakt het mogelijk dat we verschil kunnen zien tussen mij en jou, tussen boven en onder, tussen ver weg of dichtbij. Zonder kleur zouden we niet kunnen leven! En zeg nou zelf, zonder kleur zouden we ook niet wíllen leven, toch? Veel te leuk, die kleuren 🙂 En belangrijk!
Heb ik je vragen zo goed beantwoord? Succes met je spreekbeurt en veel plezier natuurlijk ook!
Beste Ester
De 2e vraag was verkeerd dat hoort te zijn
Wat zien mensen als er geen kleuren waren en ook geen zwart en wit
Vriendelijke groet Mees van de vossen berg
Hoi Mees,
In dat geval blijft mijn antwoord min of meer hetzelfde. Als er geen kleuren zouden bestaan, zien mensen helemaal niets. Kleuren zijn nodig om het verschil te kunnen zien tussen een boom en de lucht daarachter bijvoorbeeld.
Mees
ik ben nu op school bedankt voor de antwoorden, ik zal ze goed gebruiken
Zijn tertiaire kleuren geen secundaire kleuren die met een primaire kleur gemengd werden?
Hoi Anoniempje, dank je voor je reactie. Het ligt er een beetje aan welke bron je erop na slaat… Volgens Adobe heb je gelijk en volgens Wikipedia klopt het wat ik in mijn blog heb opgenomen. Wellicht is het uiteindelijk beide waar want alle kleuren bestaan immers vanuit de basis uit de primaire kleuren.
Wat is het in bijv groene of blauwe verf dat zorgt dat alleen dié specifieke frequentie wordt tetuggekaatst?
Het bereik van het menselijk oog bepaalt ten eerste of wij een kleur überhaupt kunnen waarnemen met onze ogen. Dat spectrum beperkt zich tot golflengten tussen de 400 nanometer (violet) en 750 nanometer (rood). Blauw heeft een golflengte van 476 tot 495 nm, groen van 495 tot 570 nm.
Deze kunnen ook gemeten worden in frequenties van 400 teraherzt (rood) en 750 THz (violet) (zie Wikipedia, Zichtbaar spectrum).
Het is dus de waarde van de golflengte/frequentie die bepalend is voor het weerkaatsen van de kleur. Of is dat niet wat je bedoelt met je vraag?
Hallo Esther…wanneer is men bijvoorbeeld rood rood gaan noemen. Had het ook zo kunnen zijn dat ik mijn groene plant rood of blauw zou kunnen noemen?
Wat ik bedoel met mijn vraag is, wanneer is de naam van een kleur ontstaan. Ooit is die naamgeving aan een kleur ontstaan. Als ik zeg: mijn t- shirt is zo groen als het gras, dan denk ik niet aan blauw.
Is die naamgeving willekeurig toegekend?
Hoi Marinus,
Allereerst mijn excuses voor dit ontzettend verlate antwoord…
Op het moment dat je vraag binnenkwam, wist ik niet zo gauw een antwoord en door drukte had ik geen tijd om in de materie te duiken. Vandaag kwam ik echter een leuke video tegen op YouTube die daar licht op laat schijnen. Ik zal onderaan de link met de video delen, hopelijk geeft het enigszins antwoord op je vraag. Hier alvast een samenvatting ervan:
De geschiedenis van het geven van namen aan kleuren is interessant. Zo bleken we ten tijde van de Griekse oudheid kleuren anders waar te nemen dan we heden ten dage doen. Onderzoek in oude teksten wees uit dat zwart en wit als kleur het meeste benoemd werden; rood, geel en groen volgden op grote afstand. Honing vonden we groen en schapen zagen we als violet (kennelijk zagen we die wel) en de kleur blauw kenden we helemaal niet! Dit was niet alleen in de Griekse regionen zo, maar bleek dit wereldwijd het geval. Blauw lijkt pas ‘een ding’ geworden te zijn toen de Egyptenaren blauw pigment ontwikkelden voor verf. Toen pas werd de lucht als blauw gezien, waar het daarvoor een tint zwart was geweest en werd water als blauw waargenomen waar het daarvoor als een tint groen benoemd werd. Waarom we de lucht niet als een violette tint zagen is mij echter niet duidelijk (lijkt mij persoonlijk logisch, maar wie ben ik?), maar dat zou dus ook heel goed van de waarnemer die iets beschrijft kunnen afhangen. Zolang iets niet precies gedefinieerd is, is het ‘in the eye of the beholder’ zoals ze het in het Engels zo mooi zeggen. Wanneer er geen goed woord is om iets te beschrijven, blijkt het moeilijker om het waar te nemen en onderscheid te maken. Ook is het cultuurgebonden hoe een kleur wordt waargenomen. Je zou kunnen stellen dat er nog een heleboel kleuren zijn die wij nog steeds niet zien, simpelweg omdat we er geen naam voor hebben…
De kleuren die al voor de Oudheid benoemd werden, zijn tot stand gekomen door onderlinge vergelijkingen. We zagen dat ons bloed eenzelfde soort kleur had als sommige bloemen enzovoorts.
Ook blijkt de hoeveelheid kleurkegels in de ogen te bepalen hoe wij kleuren waarnemen. Mensen die kleurenblind zijn missen een kegel en er zijn ook mensen die een extra kegel hebeen en nog veel meer kleuren kunnen waarnemen!
Tegenwoordig meten we kleuren in nanometers en gaat het helemaal niet meer om de benamingen als defienering. Of iets kleur heeft of als zodanig wordt waargenomen hangt niet af van het object, maar van de manier waarop licht wordt geabsorbeerd, gereflecteerd en verspreid wordt door een oppervlak. In dat opzicht bestaat kleur dus niet eens… maar is het een interpretatie van een golflengte. Een interpretatie die wordt bepaald door lichtval, onze cultuur, onze taal en onze eigen verbeelding…
Bron: https://www.youtube.com/watch?v=totDkXxKOXg&t=22s
Hier nog een andere bron die gaat over de etymologie van kleuren: https://www.rijnmond.nl/nieuws/162354/hoe-komen-kleuren-aan-hun-naam